JAK SIĘ SZYBKO NAUCZYĆ PIĘKNIE MÓWIĆ ?
TRENUJĄC – PRZY KAŻDEJ OKAZJI , REGULARNIE – NA ZAJĘCIACH,
W PRZEDSZKOLU, W DOMU, PODCZAS SPACERU, NA HUŚTAWCE
W większości sytuacji zajęcia „gabinetowe” z logopedą to za mało, aby pobudzić u dziecka prawidłowy rozwój mowy. Regularna praca nad wymową
na zajęciach logopedycznych, w przedszkolu i w domu daje szansę na szybsze
i łatwiejsze rozwiązanie lub zminimalizowanie problemów z mową
i komunikacją.
O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ, WYKONUJĄC
ĆWICZENIA LOGOPEDYCZNE W DOMU?
• Znajdź podczas codziennych zajęć stałą porę, o której będziesz
z Dzieckiem „gimnastykować buzię i język”. Najlepiej, by nie był to koniec dnia. Jeśli to możliwe, trenuj krócej, ale kilka razy dziennie.
• Nastawienie jest ważne! Zastąp hasło: „ćwiczenia”, słowami: „trening”, „chwila dla buzi i języka”,„zabawa w poprawne mówienie”, podkreślając pożytki płynące z wykonywania zadań.
• Wykorzystuj naturalne sytuacje do utrwalania i rozwijania umiejętności językowych dziecka – przy myciu zębów lub stojąc na światłach możecie „stroić miny” logopedyczne do lustra; podczas kąpieli lub zabawy, gdy dziecko jest zrelaksowane, możecie poprosić, by Dziecko powtórzyło ćwiczone sylaby, wymyśliło i powtórzyło rym do określonego wyrazu.
Jeśli jesteście poza domem – poszukajcie w otoczeniu słów zawierających ćwiczoną głoskę. Bardzo dobre efekty przynosi ćwiczenie określonych grup sylab/ wyrazów podczas czynności ruchowych – marszu, huśtania na huśtawce, podskakiwania, bujania w fotelu. Wykorzystujcie każdą, nawet prozaiczną sytuację (sprzątanie, gotowanie, zakupy) do treningu słuchowego i artykulacyjnego.
• Ćwicz razem z dzieckiem! Wspólne zdobywanie „Mount Everestów logopedycznych” może być czasem wspólnej, radosnej zabawy. Pamiętajcie, że i Wy będziecie czerpać osobiste korzyści z tych treningów, stając się jeszcze lepszym wzorem dla swojego Dziecka.
• Każde, nawet najchętniej współpracujące dziecko, miewa swoje „kryzysy” związane z motywacją do ćwiczeń. To naturalne. Często na pierwsze wyraźne efekty ćwiczeń trzeba poczekać nawet kilka miesięcy.
Bądź cierpliwy i konsekwentny! Motywację Dziecka wzmacniaj
w pozytywny sposób: chwal, dostrzegaj i doceniaj postępy. Dawaj cząstkowe nagrody za dobre wykonanie ćwiczeń w ciągu dnia. Przygotuj tabelkę, w której będziesz naklejał naklejki, przybijał stempelki lub rysował obrazki. Po osiągnięciu pewnego etapu Dziecko może otrzymać „dużą nagrodę” – może to być rodzinne wyjście do kina, wycieczka, zrobienie czegoś niecodziennego.
• Kontaktuj się z logopedą, aby konsultować postępy i sposób wykonywania ćwiczeń.
Z życzeniami sukcesów
Paulina Jarzynka
Ćwiczenia logopedyczne dla pacjentów laryngologicznych
Oddech
– sposób wykonania: zęby trzonowe zaciśnięte, usta zamknięte
(można wesprzeć się „sztucznym językiem” = paskiem papieru przytrzymywanym ustami)
3 głębokie wdechy nosem, wydechy ustami (podczas wdechu „rośnie” brzuch = pracuje przepona) i przerwa – powtórzyć 5x (stopniowo zwiększamy liczbę kontrolowanych oddechów)
wydłużanie fazy wydechowej (zwracamy uwagę, by podczas wydechu dziecko nie robiło
z policzków „baloników”): „wąchanie kwiatków/ perfum” (wdech i wydech nosem); dmuchanie na piłeczkę pingpongową do bramki zbudowanej z klocków; dmuchanie baniek mydlanych; zdmuchiwanie ze stołu lekkich „resoraków” (więcej ciekawych propozycji znajdą Państwo w artykule D. Zielińskiej na stronie:
http://mmp.fio.org.pl/images/dodatki/zielinska_oddechowe.pdf)
przedłużanie głoski /m/ podczas wydechu i liczenie czasu mruczenia („mruczące misie”)
i zapisywanie rekordów
Podniebienie miękkie
płukanie gardła;
chuchanie na zmarznięte ręce;
chrapanie;
„głodny lewek”, czyli
wymawianie krótko, raz za razem, głoski /a/:
a-a-a-a-a-a-a
śmiech na różne sposoby (uruchamianie przepony);
mormorando;
kaszel z językiem wysuniętym na brodę („chory krasnoludek”);
ziewanie (naturalne);
„balonik” – napełnianie powietrzem policzków i zatrzymywanie powietrza w buzi
(dla zwiększenia ciśnienia w jamie ustnej zalecane wsunięcie języka między zęby);
ćwiczenie dr Anny Regner:
buzia otwarta szeroko, wdech nosem przy zatkanej jednej dziurce – wydech ustami
(do powtórzenia z zatkaniem drugiej dziurki);
przenoszenie papierków/ ryżu preparowanego/ małych cukierków za pomocą słomki;
naśladowanie odgłosów (kukułki, żabki, koguta, indyka, kurki); gęganie jak gęś;
powtarzanie energiczne sylab:
akka, ekke, okko, ukku, ykky
agga, egge, oggo, uggu, yggy
wymawianie sylab z głoską/p/ na końcu (z przedłużeniem zwarcia warg):
ap, ep, op, up, yp, ip
oraz na początku:
pa, pe, po, pu, py, pi
picie gęstych napojów przez słomkę (sok przecierowy, kisiel, budyń, zupa-krem).
Żuchwa
Opuszczanie żuchwy do dołu – liczenie do 10 – rozluźnienie;
Przesuwanie szczęki na boki;
ściąganie żuchwy do tyłu, w kierunku szyi;
przesuwanie ściągniętych warg w lewo/prawo;
wypychanie językiem policzków w lewo/prawo;
ziewanie naturalne, z szeroko otwartą buzią
Język
kląskanie językiem („konik”);
„malowanie sufitu” – przesuwanie języka od wałka dziąsłowego za górnymi zębami
po szwie podniebiennym w głąb jamy ustnej;
zlizywanie Nutelli/ miodu/ serka topionego/ dżemu z podniebienia przy otwartych ustach;
„język na zaczarowanym miejscu”: podnoszenie i utrzymywanie czubka języka na dziąsłach za górnymi zębami przy otwartych, uśmiechniętych ustach przez określony czas (początkowo – kilka sekund, potem dłużej);
„przyssawka”/ „język na nitce” – wklejanie czubka i przedniej części języka w podniebienie tak, by można było zaobserwować wędzidełko
Wargi
zaciskamy mocno zęby i usta, potem rozluźniamy („trzymanie sekretu”) – 5x
zakładamy jedną wargę na drugą – 5x
„całuski”: wysuwamy ściągnięte wargi do przodu i cmokamy
przenosimy papierki (np. z dziurkaczy ozdobnych) za pomocą słomki.
Opracowanie: P. Jarzynka
CZY NIEPŁYNNOŚĆ MÓWIENIA U DZIECKA TO POCZĄTKI JĄKANIA?
Często między 2. a 3. rokiem życia u małych dzieci pojawiają się zakłócenia
w płynnym wypowiadaniu się. W niewielu przypadkach są to sygnały wczesnego jąkania, znacznie częściej jest to przejściowa, rozwojowa niepłynność mówienia, która z czasem przemija.
CO DECYDUJE O PŁYNNOŚCI MÓWIENIA?
Żeby mówić o niepłynności, trzeba uświadomić sobie, co decyduje o tym, że czyjąś wypowiedź odbieramy jako płynną, bez „potknięć”.
Podstawową jednostką rytmiczną wypowiedzi (i nośnikiem jej sensu) jest fraza.
Zawiera ona od 8 do 15 sylab, a trwa ok. 2-3 sekund. Między jedną frazą a drugą występują krótkie pauzy, które nie mają znaczenia, jeśli trwają poniżej 2 sekund.
Regularne, rytmiczne i następujące po sobie w określonym czasie występowanie fraz
w wypowiedzi daje wrażenie, że wypowiedź jest płynna.
W świetle tych ustaleń, niepłynnością jest zaburzenie ciągłości realizacji wypowiedzi, które objawia się m. in. zaburzeniami czynników prozodycznych wypowiedzi.
W zależności od rodzajów objawów i ich nasilenia możemy ocenić niepłynność mówienia jako normalną lub patologiczną. W ocenie tej pomaga badanie ilości niepłynnie wypowiedzianych wyrazów lub sylab w większości sytuacji wymagających mówienia, obserwowanych przez pół roku („próba wyrazowa” lub „próba sylabowa”).
Wartością graniczną jest 5% niepłynności.
Objawami zaburzeń prozodycznych są:
• przedłużanie dźwięku;
• stosowanie dłuższych pauz, wprowadzanie wyrazów i dźwięków dodatkowych, rozciąganie fraz w czasie;
• trudności koartykulacyjne w przechodzeniu od jednego dźwięku do drugiego (powtarzanie, przeciąganie, pauzy);
• zmiany tempa wypowiedzi – raptowne zwolnienia lub przyspieszenia tempa przed spodziewanym wystąpieniem trudności;
• zaburzenie melodii mowy.
Inne objawy mogące towarzyszyć niepłynności to:
• zaburzenia napięcia mięśniowego w obrębie narządów mowy;
• zaburzenia koordynacji oddechu, fonacji i artykulacji oraz zaburzenia toru oddechowego;
• zaburzenia kontaktu wzrokowego;
• zaburzenia artykulacyjne.
UWAGA!
Nie wszystkie zjawiska towarzyszące niepłynności są patologiczne.
Część objawów – przeciąganie czy powtarzanie sylab i głosek – może być związane
z problemem nie „jak?”, ale „co powiedzieć?”
OBJAWY PATOLOGICZNE, MOGĄCE ŚWIADCZYĆ
O WCZESNYM JĄKANIU
• przeciągnięcia, którym towarzyszy napięcie mięśniowe, tzw. „spastyczne”
(w przypadku przedłużeń niespastycznych trzeba zwrócić uwagę na ich ilość
i przyczynę);
• pauzy związane z zatrzymaniem realizacji dźwięku w wyrazie, niezależnie od pozycji dźwiękowej, którą głoska zajmuje (tzw. „bloki”), zwłaszcza, jeśli towarzyszy im napięcie mięśniowe, a czas ich trwania jest dłuższy niż 2 sekundy;
• wtrącanie wyrazów nietypowych, nic nie znaczących wokalizacji, części wyrazów jako „wypełniaczy” (pauzy wypełnione);
• powtórzenia dotyczące sylab (w tym wyrazów jednosylabowych) i głosek więcej niż jednokrotne, we wszystkich pozycjach dźwiękowych (też: wyrazów i fraz – jeśli są liczne);
• zmienne, stale przyśpieszone lub stale spowolnione tempo wypowiedzi;
• zaburzenia wysokości głosu, nieprawidłowa intonacja, głos zbyt cichy lub zbyt podniesiony (zwykle związane ze spastycznością);
• zaburzenia oddechowe (zwykle towarzyszy im wzmorzone napięcie mięśniowe i współruchy);
• liczbę niepłynności przekraczającą 5% wypowiedzi ogółem w próbie sylabowej.
CZYNNIKI RYZYKA WYSTĄPIENIA JĄKANIA
– PYTANIA KONTROLNE
Niektóre dzieci znajdują się w grupie ryzyka jąkania. Odpowiedź na poniższe pytania pomoże Ci wstępnie ocenić, czy istnieje ryzyko utrwalenia się jąkania w przypadku Twojego dziecka. (źródło: K. Wesierska, B. Jeziorczak, „Czy moje dziecko się jąka?”, s. 33)
1. Czy ktokolwiek w rodzinie dziecka się jąkał lub nadal jąka?
2. Czy którykolwiek z opiekunów odczuwa silny niepokój związany z mową dziecka?
3. Czy od momentu wystąpienia pierwszych objawów minął okres dłuższy niż 12 miesięcy?
4. Czy objawy niepłynności utrzymują się na tym samym poziomie lub
się nasilają?
5. Czy dziecko ma inne problemy związane z mówieniem (mówi niewyraźnie, z trudem buduje zdania, ma problemy z rozumieniem wypowiedzi, mowa pojawiła się później, niż u rówieśników, ma inne problemy rozwojowe)?
6. Czy dziecko stara się mówić dużo więcej i w sposób bardziej skomplikowany niż jego rówieśnicy?
7. Czy dziecko jest świadome swoich trudności, a nawet obawia się mówić
z tego powodu?
8. Czy pierwsze objawy niepłynności pojawiły się później niż po 42. miesiącu życia dziecka?
W świetle najnowszych badań, za pojawienie się objawów jąkania wczesnodziecięcego odpowiadają czynniki genetyczne i te, związane z nabywaniem mowy i języka – lingwistyczne. Ważniejsze jest jednak to, co wpływa na nasilanie i utrwalanie objawów, czyli – czynniki psychologiczne i środowiskowe:
– temperament i osobowość dziecka;
– styl komunikowania się osób, z którymi dziecko najczęściej rozmawia;
– reakcje otoczenia na pojawiające się problemy w mowie;
– styl życia rodziny.
Można wiele zrobić, by pomóc dziecku, jeśli problem niepłynności zaistnieje.
Szczegółowe wskazówki zamieściła na stronie Leśnego Przedszkola mgr Małgorzata Obwojska-Wojtyniak w artykule pt.: Jak pomóc dziecku z niepłynnością mowy?
W tym miejscu, chciałabym przybliżyć założenia strategii uczenia płynności (strategii DOM), przedstawionej przez B. Jeziorską i K. Węsierską w publikacji dla rodziców pt. „Czy moje dziecko się jąka?” (Katowice 2011).
STRATEGIA DOM
Strategia DOM oparta jest na przekonaniu, że zaspokajanie fundamentalnych potrzeb dziecka w jego domu rodzinnym, zadbanie o jego szeroko rozumiane dobro, poczucie wartości i bezpieczeństwa jest najlepszym wsparciem
w przezwyciężaniu trudności rozwojowych.
„Ważny dla doskonalenia płynności jest klimat domu i prowadzenie rozmów. Chodzi o to, aby sensem rozmowy było wzajemne porozumienie się, a nie wywarcie dobrego wrażenia bezbłędnością i osiągnięcie stuprocentowej płynności wypowiedzi.”
Strategia DOM opiera się na trzech zasadach:
Zasada pierwsza: Dobry kontakt
Zasada druga: Organizacja
Zasada trzecia: Modelowanie
Dobry kontakt – jak budować?
Poprzez okazywanie swojemu dziecku akceptacji i odpowiadanie na potrzeby dziecka:
– ciesz się swoim dzieckiem;
– patrz na nie z podziwem;
– traktuj poważnie jego problemy – wysłuchaj, rozmawiaj bez pouczania i strofowania;
– w razie niepokoju lub wątpliwości swojego, kogoś z bliskich, dziecka – nie wahaj się skorzystać z konsultacji z logopedą.
Organizacja czasu dająca poczucie harmonii i bezpieczeństwa
– zadbaj o stały, powtarzalny, przewidywalny dla dziecka rytm dnia, który zapewni dziecku potrzebny spokój.
– bądź konsekwentny. Przestrzeganie określonych zasad wychowawczych nie burzy dobrego kontaktu, wręcz przeciwnie – umacnia go – dziecko, by czuć się bezpiecznie, potrzebuje wiedzieć, czego się może po rodzicach spodziewać – jakie są reguły i konsekwencje.
– spędzaj czas ze swoim dzieckiem, bawiąc się z nim na świeżym powietrzu; tańcząc, śpiewając (pamiętaj, że „nie o to chodzi, jak co komu wychodzi”), układając konstrukcje z klocków, malując palcami, lepiąc, klejąc – tworząc różne dzieła. Niech to będzie zabawa beztroska, przyjemna. Liczy się sam kontakt z Tobą, bliskość, a nie trening umiejętności.
Nie zamieniaj się w instruktora! Niech to będą magiczne chwile dla ciebie
i dziecka.
Modelowanie – jak być wzorem mowy dla swojego dziecka?
Dziecko stara się naśladować mowę osób z najbliższego otoczenia. Używanie zbyt trudnych słów, mówienie w szybkim tempie może utrudniać opanowywanie języka przez małe dziecko.
Bycie dobrym wzorem w mówieniu nie jest proste.
– mów wyraźnie;
– używaj dostosowanego do możliwości dziecka słownictwa;
– buduj krótkie zdania;
– mów odpowiednio wolno (ale nie przesadnie wolno, by brzmiało to naturalnie);
– nie zasypuj dziecka gradem pytań – zostaw mu przestrzeń na swobodną wypowiedź;
– bądź cierpliwy – pozwól dziecku popełniać błędy, nie wyręczaj, nie poprawiaj, nie krytykuj, nie namawiaj do odpowiedzi lub powtórzenia wypowiedzi.
– pokaż dziecku, że bardziej interesuje cię, co ono mówi, a nie w jaki sposób – słuchaj uważnie, potwierdzaj, że rozumiesz.
Często drobne zmiany stylu komunikowania się z dzieckiem przyczyniają się do znaczącej poprawy jakości jego wypowiedzi.
Paulina Jarzynka, logopeda
Bibliografia:
1. T. Woźniak, Niepłynność mówienia, w: Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, red.
S. Grabias, M. Kurkowski, Lublin 2012.
2. K. Węgierska, B. Jeziorczak, Czy moje dziecko się jąka? Poradnik dla rodziców małych dzieci, które mają problem z płynnym mówieniem, Katowice 2011.
3. Z. Tarkowski, E. Humeniuk, J. Dunaj, Jąkanie w wieku przedszkolnym, Olsztyn 2011.
4. E. Lichota, Profilaktyka jąkania i niepłynności mówienia, Gdański 2008.
5. M. Kurkowski, Próba sylabowa do oceny niepłynności mówienia, Warszawa 2003.
6. Z. Tarkowski, Jąkanie wczesnodziecięce, Warszawa 1997.